Problemy i hipotezy

Fragment pracy doktorskiej „Współdziałanie rodziny i ośrodka rehabilitacyjno – edukacyjno – wychowawczego w procesie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka” autorstwa dr Kingi Turek

Problemy

W badaniach pedagogicznych poszukuje się określonej informacji na pewien temat. Każdy postawiony problem przyjmuje formę pytania. Pytania te odnoszą się do problemów teoretycznych  jak i praktycznych. Jednakże zdobyta informacja może być pewna lub tylko prawdopodobna[1].

W czytelny sposób o problemie badawczym pisze S. Nowak: „to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie”[2]. Jest to zatem jedno lub kilka pytań, które badacz stawia przed sobą i na które chce uzyskać odpowiedź.

Główny problem badawczy w niniejszej pracy został sformułowany w postaci dwóch następujących pytań:

Jak przebiega proces wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w ośrodku rehabilitacyjno – edukacyjno – wychowawczym (istota, cele, efekty)?

Jakie znaczenie we wczesnym wspomaganiu rozwoju dziecka ma współdziałanie ośrodka i rodziny (istota, cele, efekty)?

Problemy szczegółowe, implikujące powyższe pytanie odnoszą się do trzech zagadnień, których głównym celem badań jest poznanie procesu wczesnego wspomagania rozwoju dziecka a także współdziałania rodziny i ośrodka rehabilitacjno – edukacyjno – wychowawczego. Chciałabym je odnieść do trzech obszarów dotyczących funkcjonowania ośrodka, rodziny a także  współdziałania pomiędzy specjalistami pracującymi w ośrodku a rodzicami.

W pierwszym ujęciu ważny jest obszar przebiegu procesu wczesnego wspomagania rozwoju  dziecka w ośrodku rehabilitacyjno – edukacyjno – wychowawczym w opinii rodziców. Odnoszą się do niego następujące pytania badawcze:

A. Odnośnie istoty wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w ośrodku:

  • W jakim wieku dziecko rozpoczęło zajęcia wczesnego wspomagania rozwoju?
  • Jaki jest aktualny wiek dziecka objętego wczesnym wspomaganiem rozwoju?
    • Jakie są podstawy wydania opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju  danego dziecka?
  • Jaki rodzaj terapii jest stosowany wobec dziecka w ośrodku?
  • Jaka jest liczba godzin w miesiącu poświęcona na terapię dziecka w ośrodku?
  • Jak rodzice oceniają specjalistów w roli terapeutów w ośrodku?
  • Jakie trudności występują w pracy specjalistów, które zgłaszają rodzice?
  • Jakie sukcesy w pracy specjalistów zauważają rodzice?

B. Odnośnie celów wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w ośrodku:

  • Czy prowadzone w ośrodku zajęcia prowadzą w opinii rodziców do pozytywnych zmian w zachowaniu psychospołecznym dziecka?
  • Czy rodzic nabył niezbędne umiejętności do kontynuowania terapii z dzieckiem w domu?

C. Odnośnie efektów wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w ośrodku:

  • Jaka jest w opinii rodziców forma prowadzonych zajęć w ośrodku?
    • Jakie formy oddziaływań rehabilitacyjnych są wykorzystywane w procesie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w ośrodku?
    • Jakie są w opinii rodziców efekty oddziaływań rehabilitacyjnych względem dziecka w ośrodku?
    • Jakie są formy oddziaływań edukacyjnych: psychologicznych, logopedycznych oraz pedagogicznych stosowane w ośrodku względem dziecka?
    • Jakie są w opinii rodziców efekty oddziaływań edukacyjnych w ośrodku względem dziecka?
    • Jakie formy wsparcia rodziny oferuje ośrodek?
    • Jakie potrzeby rodziny zaspokaja ośrodek?

W drugim ujęciu ważny jest obszar dotyczący funkcjonowania rodziców dzieci. Odnoszą się do niego następujące pytania badawcze:

A. Odnośnie statusu społecznego rodziny i specjalistów:

  • Jaka  jest sytuacja społeczno – demograficzna badanych rodzin?
  • Jaka  jest sytuacja społeczno – demograficzna badanych specjalistów?

B. Odnośnie sytuacji rodziny posiadającej dziecko niepełnosprawne bądź zagrożone          niepełnosprawnością:

  • Jakie są źródła wiedzy rodziców na temat zaburzeń rozwojowych dziecka?
  • Jakie są plany i oczekiwania życiowe rodziców związane z przyszłością dziecka?
  • Jakie czynniki warunkują przeżycia emocjonalne rodziców?
  • Jaka była reakcja rodziców na stwierdzone zaburzenia rozwojowe u dziecka?
  • Jakie są obawy i lęki rodziców związane z sytuacją dziecka z zaburzeniami rozwojowymi?
  • Jaki jest stosunek rodziców do dziecka?
  • Jaki jest charakter problemów związanych z opieką nad zdrowiem i rozwojem dziecka?

W trzecim ujęciu ważny jest obszar dotyczący współdziałania specjalistów z rodzicami, w opinii obydwu podmiotów. Odnoszą się do niego następujące pytania badawcze:

A. Odnośnie istoty współdziałania ośrodka z rodziną dziecka w procesie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (w opinii obu badanych grup):

  • Jakie są wzajemne oczekiwania dotyczące wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w ramach współdziałania rodziców ze specjalistami?
  • Jaki jest udział rodziców w procesie wczesnego wspomagania rozwoju?
  • Jakie czynniki warunkują udział i zaangażowanie rodziców w procesie terapeutycznym oraz podjęcie współdziałania? 
  • Jakie czynniki utrudniają udział i zaangażowanie rodziców w terapię oraz podjęcie współdziałania?
  • Jakie są formy współdziałania rodziców w procesie rehabilitacyjnym i edukacyjnym dziecka?

B. Odnośnie celów współdziałania ośrodka z rodziną dziecka w procesie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (w opinii obu badanych grup):

  • Jakie są cele współdziałania rodziców ze specjalistami dotyczące wczesnego wspomagania rozwoju dziecka?

C. Odnośnie efektów współdziałania ośrodka z rodziną dziecka w procesie wczesnego wspomagania rozwoju (w opinii obu badanych grup):

  • Jak rodzice i specjaliści z ośrodka oceniają efekty współdziałania w procesie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka?
  • Jaka jest ocena odpowiedzialności za terapię dziecka w ramach współdziałania przez rodziców i specjalistów?

Hipotezy

W badaniach naukowych należy kierować się pewnymi przypuszczeniami, założeniami, które określa się hipotezami roboczymi. Stanowią one twierdzenie, które w toku badań naukowych należy potwierdzić czy też zaprzeczyć. Poprawne sformułowanie hipotezy roboczej daje duże prawdopodobieństwo wiarygodnego rozwiązania postawionego wcześniej problemu[3].

Pierwsza z dwóch głównych hipotez badawczych pracy została sformułowana w postaci twierdzenia: Proces wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w ośrodku przebiega w sposób właściwy i pożądany, w odniesieniu do istoty, celów oraz efektów wczesnego wspomagania. Zależny jest od rodziny dziecka i ośrodka do którego uczęszcza:

  1. Im młodszy wiek dziecka, w którym rozpoczęło  ono zajęcia wczesnego wspomagania rozwoju w ośrodku, tym większe ma ono szanse na progres rozwojowy oraz efekty terapii.
  2. Im wyższe wykształcenie rodziców, tym większa świadomość potrzeb dziecka oraz oczekiwań rodziny wobec ośrodka.
  3. Im gorsza sytuacja materialna rodziny, tym większa determinacja rodziców w realizacji przez ich dziecko procesu wczesnego wspomagania rozwoju w ośrodku.
  4. Im większe doświadczenie terapeuty w pracy z małym dzieckiem, tym większa chęć podjęcia przez rodziców współdziałania z ośrodkiem w procesie wczesnego wspomagania dziecka.

Druga z dwóch głównych hipotez badawczych pracy została sformułowana w postaci twierdzenia: Współdziałanie ośrodka i rodziny we wczesnym wspomaganiu rozwoju jest bardzo ważne, ponieważ polega na umożliwieniu poprawnego psychospołecznego funkcjonowania rodziny oraz w dużym stopniu zwiększa szanse na progres rozwojowy dziecka, a uwarunkowane jest przez istotę, cele i efekty wczesnego wspomagania.

W oparciu o analizę literatury przedmiotu oraz własne wieloletnie doświadczenie zawodowe zostały sformułowane hipotezy. Hipotezami szczegółowymi wynikającymi z głównej hipotezy i odnoszącymi się do trzech obszarów dotyczących poznania funkcjonowania ośrodka, rodziny a także współdziałania pomiędzy specjalistami pracującymi w ośrodku a rodzicami są:

  1.  
    1. Odnośnie istoty wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w ośrodku:
      1. Większość dzieci rozpoczęła zajęcia wczesnego wspomagania rozwoju mając poniżej 1. roku życia.
      1. Aktualny wiek większości dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju wynosi od 3-5 lat.
      1. Większość dzieci uczestniczy w diagnozie i terapii logopedycznej w ośrodku.
      1. Większość dzieci uczestniczy w zajęciach wczesnego wspomagania 6-7 godzin miesięcznie.
      1. Większość specjalistów  w roli terapeutów ma oceny dobre.
      1. Trudnością w pracy większości specjalistów, którą zauważają rodzice, jest brak postępów w rozwoju dziecka.
      1. Sukcesami w pracy większości specjalistów są postępy w rozwoju dziecka.
    1. Odnośnie celów wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w ośrodku:
      1. Większość rodziców uważa, iż nastąpiła zdecydowana poprawa w zachowaniu psychospołecznym dziecka.
      1. Większość rodziców uważa, iż nabyli umiejętność samodzielnej kontynuacji terapii z dzieckiem w domu.
    1. Odnośnie efektów wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w ośrodku:
      1. Większość rodziców wśród form prowadzonych zajęć w ośrodku wymienia indywidualną.
      1. Większość rodziców wśród form oddziaływań rehabilitacyjnych wykorzystywanych w procesie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w ośrodku względem dziecka wymienia indywidualną terapię ruchową.
      1. Dla większości rodziców efektem oddziaływań rehabilitacyjnych w ośrodku względem ich dziecka jest jego progres ruchowy.
      1. Większość rodziców wśród form oddziaływań edukacyjnych w ośrodku względem dziecka wymienia indywidualną terapię: psychologiczną/ logopedyczną/ pedagogiczną.
      1. Dla większości rodziców efektem oddziaływań edukacyjnych w ośrodku względem ich dziecka jest jego progres rozwojowy.
      1. Wśród form wsparcia rodziny w ośrodku, na pierwszym miejscu większość rodziców wymienia wsparcie rehabilitacyjne.
      1. Ocena zaspokojenia potrzeb większości rodzin przez ośrodek odnosi się w głównej mierze do specjalistycznej pomocy nakierowanej na dziecko i samych rodziców.
  2.  
    1. Odnośnie statusu społecznego rodziny:
      1. Charakterystyka społeczno – demograficzna większości rodzin odnosi się do struktury społecznej rodziny, jej sytuacji materialno – mieszkaniowej oraz miejsca zamieszkania rodziny. Czynniki te określają możliwości społeczno – ekonomiczne rodziny, które także mają, w sposób pośredni, wpływ na przebieg wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.
      1. Charakterystyka społeczno – demograficzna specjalistów pracujących w ośrodku. Odnosi się w szczególności do ich wykształcenia i stażu pracy.
    1. Odnośnie sytuacji rodziny posiadającej dziecko niepełnosprawne bądź zagrożone niepełnosprawnością:
      1. Źródłem wiedzy większości rodzin na temat zaburzeń rozwojowych dziecka jest internet.
      1. Plany i oczekiwania życiowe większości rodziców związane z przyszłością dziecka odnoszą się do niezbędnego poziomu niezależnego funkcjonowania.
      1. Czynnikiem, który warunkuje przeżycia emocjonalne większości rodziców jest etap rozwoju dziecka, w którym pojawiła się niepełnosprawność.
      1. Reakcją większości rodziców na stwierdzone zaburzenia rozwojowe u dziecka był lęk i obawa.
      1. Obawą większości rodziców związaną z sytuacją dziecka z zaburzeniami rozwojowymi jest głównie jego przyszłość.
      1. Stosunek większości rodziców do dziecka charakteryzuje się nadmiernym ochranianiem.
      1. Charakter problemów związanych z opieką nad zdrowiem i rozwojem dziecka większości rodziców wskazuje na problemy emocjonalne.
  3. z punktu widzenia rodziców:
    1. Odnośnie istoty współdziałania ośrodka z rodziną dziecka w procesie wczesnego wspomagania rozwoju:
      1. Większość rodziców do wzajemnych oczekiwań w ramach współdziałania ze specjalistami zalicza wymianę opinii i spostrzeżeń o dziecku w celu jego podmiotowego edukowania.
      1. Większość rodziców uważa, iż w procesie wczesnego wspomagania rozwoju są obecni oraz biorą aktywny udział podczas terapii dziecka.
      1. Większość rodziców wśród czynników, które warunkują ich udział i zaangażowanie w procesie terapeutycznym oraz podjęcie współdziałania ze specjalistami wymienia na pierwszym miejscu otwartą komunikację i realistyczne przedstawienie możliwości dziecka.
      1. Większość rodziców wśród czynników, które utrudniają ich udział i zaangażowanie w procesie terapeutycznym oraz podjęcie współdziałania ze specjalistami wymienia na pierwszym miejscu pracę zarobkową i/ lub inne obowiązki.
      1. Większość rodziców za najważniejszą formę współdziałania rodziców w procesie rehabilitacyjno – edukacyjnym dziecka uważa kontakty indywidualne ze specjalistami.
    1. Odnośnie celów współdziałania ośrodka z rodziną dziecka w procesie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka:
      1. Większość rodziców do najważniejszych celów współdziałania rodziców ze specjalistami uważa wzajemne poznanie się, rozumienie i pomaganie dla dobra dziecka
    1. Odnośnie efektów współdziałania ośrodka z rodziną dziecka w procesie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka:
      1. Większość rodziców uważa za efekt współdziałania ze specjalistami progres rozwojowy ich dziecka.
      1. Większość rodziców uważa, iż odpowiedzialność za terapię dziecka w ramach współdziałania ponoszą głównie specjaliści.
  4. z punktu widzenia specjalistów:
    1. Odnośnie istoty współdziałania ośrodka z rodziną dziecka w procesie wczesnego wspomagania rozwoju:
      1. Większość specjalistów do wzajemnych oczekiwań w ramach współdziałania z rodzicami zalicza wzajemny, cotygodniowy kontakt specjalista – rodzic – dziecko w celu uzyskania efektów rehabilitacyjnych i edukacyjnych.
      1. Większość specjalistów uważa, iż w procesie wczesnego wspomagania rozwoju rodzice nie są obecni podczas terapii dziecka.
      1. Większość specjalistów wśród czynników, które warunkują udział i zaangażowanie rodziców w procesie terapeutycznym oraz podjęcie współdziałania z nimi wymienia na pierwszym miejscu wysoką efektywność terapii.
      1. Większość specjalistów wśród czynników, które utrudniają udział i zaangażowanie rodziców w procesie terapeutycznym oraz podjęcie z nimi współdziałania wymienia na pierwszym miejscu trudności emocjonalne wynikające z relacji z ich dzieckiem.
      1. Większość specjalistów za najważniejszą formę współdziałania rodziców w procesie rehabilitacyjno – edukacyjnym dziecka uważa kontakty indywidualne z rodzicami.
    1. Odnośnie celów współdziałania ośrodka z rodziną dziecka w procesie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka:
      1. Większość specjalistów do najważniejszych celów współdziałania rodziców ze specjalistami wymienia uświadomienie rodzicom, iż wielostronny rozwój dziecka zależy od wspólnie realizowanych działań.
    1. Odnośnie efektów współdziałania ośrodka z rodziną dziecka w procesie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka:
      1. Większość specjalistów za efekt współdziałania z rodzicami uważa współudział w rehabilitowaniu i edukowaniu dziecka (dopracowanie się wspólnych metod pracy  z dzieckiem).
      1. Większość specjalistów uważa, iż odpowiedzialność za terapię dziecka w ramach współdziałania ponosi w takim samym stopniu rodzina jak i specjaliści.

Bibliografia

[1] Zob.: Palka S., Metodologia. Badania. Praktyka pedagogiczna, GWP, Gdańsk 2006, s.13; Maszke A.W., Metody i techniki badań pedagogicznych, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008, s.92-94.

[2] Nowak S. (red.), Metody badań socjologicznych, PWN, Warszawa 1965, s.214.

Zob. też.:  Łobocki M., Metody i techniki  badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2000, s.21; Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa 1995, s.25;  Pieter J., Nauka i wiedza, Wyd. Nasza Księgarnia, Warszawa 1967, s.92; Muszyński H., Wstęp do metodologii pedagogiki, PWN, Warszawa 1970, s.177; Maszke A.W., Metody i techniki badań pedagogicznych, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008, s.92, 94; Cackowski Z., Problemy i pseudoproblemy, Wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1964, s.104; Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Wyd. Śląsk, Katowice 1999, s.51.

[3] Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2003, 133.

Zob. też: Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa 1996, s.93; Maszke A.W., Metody i techniki badań pedagogicznych, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008, s.105; Brzeziński J., Metodologia badań psychologicznych, WN PWN, Warszawa 1996, s.225; Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, WSiP, Warszawa 1995, s.60; Kotarbiński T., Kurs logiki, PWN, Warszawa 1960, s.181; Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa 2010, s.46.