Autyzm, zwany również autyzmem dziecięcym to głębokie, całościowe zaburzenie rozwoju pojawiające się między 18 a 30 miesiącem życia dziecka.Jest to choroba neurologiczna. Należy pamiętać, iż nazwa autyzm dziecięcy jest nazwą autyzmu, która zwraca nam uwagę na okres życia, kiedy obserwujemy jego pierwsze objawy u dzieci.
Etiologia
Brak jest jednoznacznej przyczyny wywołującej autyzm. Podłożem wszystkich zaburzeń spektrum autyzmu jest biologiczne uwarunkowane zaburzenie, dotyczace rozwijającego się mózgu. Mogą to być:
- zaburzenia genetyczne;
- uszkodzenia centralnego układu nerwowego;
- nieprawidłowości środowiskowe modyfikujące zachowania dziecka;
- defekty sfery poznawczej i zaburzenia percepcji;
- zaburzenia ustrojowe;
- szczepionki;
- stosowanie antybiotyków w leczeniu infekcji uszu.
Nie ma jednego, uniwersalnego testu pozwalającego rozpoznać autyzm. Jednak można wyróżnić pewne cechy osób z autyzmem. Są to:
- głęboki brak kontaktu z innymi ludźmi, wycofywanie się z kontaktów społecznych lub niezdolność do ich tworzenia;
- obsesyjna potrzeba zachowania identyczności otoczenia (nadmierne przywiązanie do rutyny i niezmienności);
- fascynacja obiektami, przedmiotami (np.: guzikiem, wełną, kawałkiem papieru) albo własnymi częściami ciała a niekiedy ruchem (kręcenie przedmiotami, zapalanie i gaszenie światła);
- zaburzenia mowy (mutyzm, echolalia) lub całkowity brak mowy;
- zachowania inteligentne, które wskazują na potencjalne możliwości intelektualne dziecka;
- stereotypowe ruchy, które obejmują ręce (klaskanie, trzepotanie, machanie palcami, natrętne kręcenie przedmiotami) lub całe ciało (kołysanie się, kręcenie w kółko, napady skłonów), a niekiedy całą postawę i chód (współruchy rąk i całego ciała: chodzenie na palcach, podskoki lub kołysanie z jednoczesnym klaskaniem albo trzepotaniem rąk);
- zaburzenia funkcjonowania jednego lub kilku zmysłów. Zaburzenia te mogą dotyczyć zarówno zmysłu słuchu, wzroku, dotyku, smaku, węchu, jak i czucia proprioceptywnego; (np.: nadwrażliwość słuchowa, przejawem jej jest zasłanianie uszu rękoma, a nawet agresja na dźwięk; niewrażliwość na ból);
- zachowania dysfunkcjonalne, takie jak zachowania autostymulacyjne, samookaleczanie (np. gryzienie dłoni, uderzanie głową w różne przedmioty).
Według najnowszej wersji z 1994 roku zwanej DSM-IV podstawowe cechy autyzmu to:
- Jakościowe uszkodzenie w zakresie społecznej interakcji, mogące się manifestować poprzez:
- widoczne uszkodzenia w zakresie posługiwania się złożonymi zachowaniami niewerbalnymi takimi jak wymiana spojrzeń, ekspresja mimiczna, pozycje ciała oraz gesty w celu regulacji społecznej interakcji;
- niepowodzenia w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami;
- brak spontanicznego dążenia do dzielenia się z innymi przyjemnościami, zainteresowaniami lub osiągnięciami;
D.brak odwzajemnienia społecznego lub emocjonalnego.
- Jakościowe uszkodzenia w zakresie komunikacji mogące pojawiać się jako:
- opóźnienie w rozwoju mowy lub całkowity jej brak, czemu nie towarzyszy próba kompensacji za pomocą alternatywnych sposobów komunikowania się, jak gesty czy mimika;
- widoczne uszkodzenie zdolności do inicjowania lub podtrzymywania rozmowy u jednostek z rozwiniętą mową adekwatną;
- stereotypowe i naśladownicze używanie języka;
- brak zróżnicowanych, spontanicznych zabaw w udawanie lub społecznych zabaw naśladowczych właściwych dla poziomu rozwojowego.
- Ograniczone powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności mogące mieć następujący charakter:
- pochłaniające zajmowanie się jednym lub większą ilością stereotypowych i ograniczonych wzorców zainteresowań będące nienormalnymi zarówno pod względem intensywności jak i zogniskowania uwagi;
- ewidentne sztywne trzymanie się specyficznych, niefunkcjonalnych rutyn i rytuałów;
- stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe;
- uporczywe zajmowanie się częściami obiektów.
W grupie „A” oceniane są zachowania społeczne dziecka – reakcja na kontakt z drugą osobą lub grupą rówieśniczą.
W grupie „B” zawarte są kryteria oceny rozwoju mowy ekspresyjnej, komunikacji niewerbalnej oraz wyobraźni.
Grupa „C” dotyczy oceny aktywności i zainteresowań.
W grupie „D” należy dokładnie określić początek pojawienia się pierwszych symptomów zespołu.
Zatem autyzm charakteryzuje są trudnościami we wszystkich trzech obszarach rozwoju oraz wzajemnych powiązaniach, czyli:
- rozumieniu relacji społecznych i emocjonalnych;
- trudnościami w porozumiewaniu się;
- ograniczonymi wzorcami zachowań i zainteresowań.
Zaburzenia mowy u dzieci autystycznych nie są jednorodne, chociaż charakterystyczne. Zależą one od dynamiki zaburzeń. W zakresie komunikacji mogą przejawiać się:
- opóźnionym rozwojem mowy;
- postępującym regresem mowy;
- brakiem mowy.
Cechy mowy w autyzmie wczesnodziecięcym:
- osłabienie zdolności do inicjowania rozmów lub kontynuowania rozmów z innymi osobami;
- mowa stereotypowa;
- zaburzenia treści i formy;
- nieprawidłowości natężenia, intonacji, tempa, rytmu i akcentu mowy;
- ton głosu może być monotonny lub mieć intonację podobną do zdań pytających;
- liczne zwroty stereotypowe i błędy w użyciu struktur gramatycznych, np. echolaliczne powtarzanie wyrazów sloganów, reklam. Echolalia może mieć charakter bezpośredni lub odroczony. Echolalia bezpośrednia polega na powtarzaniu przez dziecko dosłownie skierowanego do niego pytania, z zachowaniem tej samej struktury gramatycznej lub powtarzania bezpośrednio zasłyszanego słowa. Echolalia odroczona charakteryzuje się tym, że dziecko przytacza całe zdania, testy i piosenki, które usłyszało znacznie wcześniej przed kilkoma dniami, miesiącami czy nawet rokiem. Echolalia występuje przy ograniczonym uszkodzeniu mózgu, głównie w przebiegu padaczki, w stanach pozapalnych mózgu lub w schizofrenii.
- mutyzm, czyli brak lub ograniczenie mówienia (ekspresji oralnej) przy zachowaniu rozumienia mowy i możliwości porozumiewania się za pomocą pisma.
Początek rozwoju autyzmu wiąże się z szybko postępującym regresem mowy. Dziecko przestaje formułować zdania, jego ekspresja słowna sprowadza się do komunikatów w formie pojedynczych słów. Mowa przestaje służyć dziecku do komunikowania się. Równolegle obserwuje się zanik form komunikacji niewerbalnej. Pojawia się echolalia. Mowa dzieci autystyczny jest monotonna, „płaska”, pozbawiona melodyki. Dzieci autystyczne nie używają zaimka „ja”, mówią o sobie w drugiej osobie liczby pojedynczej, np. „chcesz jeść”. Utrzymuje się także nieprawidłowa struktura gramatyczna wyrazów i zdań.
Z mową dziecka autystycznego nie współwystępują żadne sposoby komunikacji, takie jak: gaworzenie, ekspresja uczuć na twarzy i gesty. Dzieci autystyczne często nie rozumieją celu i znaczenia języka, dlatego też nie potrafią posługiwać się nim jako narzędziem komunikacji. Zatem istotną sprawą jest umożliwienie tym osobom takiego sposobu komunikowania się, jakiego potrzebują. Mowa jest najlepszym sposobem osiągnięcia tego celu, o ile tylko można jej nauczyć. Równie istotnym, o ile nie ważniejszym, jest próba nauczenia rozumienia komunikatu, co zwykle leży u podstaw nabywania umiejętności językowych.
Chociaż jak dotąd nie można wyleczyć autyzmu, to jednak można zrobić dużo, aby wspierać rozwój i poprawić codzienne funkcjonowanie dzieci i dorosłych z autyzmem. Programy edukacyjne i szkoleniowe dopasowane do indywidualnych potrzeb mogą rozwijać możliwości uczenia się, komunikacji i relacji z innymi, a jednocześnie ograniczać nasilenie i częstość występowania zachowań destrukcyjnych. Najwięcej korzyści daje jak najwcześniejsza interwencja. Dzieci autystyczne staną się dorosłymi ludźmi z autyzmem i chociaż skuteczna edukacja oraz opieka mogą poważnie zwiększyć ich możliwości radzenia sobie w życiu, to problemy leżące u podstaw zaburzeń autystycznych nie znikną.
Bibliografia:
Brauner Alfred i Francoise, Dziecko zagubione w rzeczywistości. Historia autyzmu od czasów baśni o wróżkach. Fikcja literacka i rzeczywistość kliniczna. Warszawa 1988, WSiP;
Demelowa G., Elementy logopedii, Warszawa 1979, WSiP;
Dilling – Ostrowska E., Rozwój i zaburzenia mowy u dzieci w zależności od stopnia dojrzałości układu nerwowego, w: Szumska Jadwiga (red.), Zaburzenia mowy u dzieci, Warszawa 1982, PZWL;
Jaklewicz Hanna Autyzm wczesnodzieciecy. Diagnoza, przebieg, leczenie, Gdańsk 1993, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne;
Kaufman Barry Neil, Przebudzenie naszego syna, Warszawa 1994, Fundacja SYNAPSIS;
Przetacznikowa M., Wiek przedszkolny, w: Żebrowska Maria (red.), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1977, PWN;
Randall Peter, Parker Jonathan, Autyzm. Jak pomóc rodzinie, Gdańsk 2001, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne;
Sękowska Z. Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, Warszawa 1998, Wydawnictwo WSPS;
Spionek H., Włodarski Z., Zaburzenia rozwoju, w: Żebrowska M. (red.), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1977, PWN;
Szumska J. (red.), Zaburzenia mowy u dzieci, Warszawa 1982, PZWL.