Programowanie języka

Programowanie języka jest techniką wprowadzania struktur językowych w odpowiedniej kolejności. Ma to ścisły związek z rozwojowym aspektem terapii, w oparciu o paradygmat słownikowy, gramatyczny i składniowy.

Programowanie systemu komunikacyjnego wg S. Grabiasa:

  1. Ustalenie minimalnego i podstawowego zasobu leksykalnego.
  2. Zminimalizowanie gramatyki:
    • opis składni czasowników;
    • wykrycie relacji składniowych;
    • przyporządkowanie zawartych w minimum leksykalnym wyrazów imiennych odpowiadających czasownikom;
    • ujęcie fleksji imiennej w powiązaniu ze składnią.
  3. Powiązanie ustalonego zasobu reguł gramatycznych z regułami komunikacyjnymi.

I ETAP: Od samogłosek oraz wyrażeń dźwiękonaśladowczych do prymarnych sylab:

  • samogłoski
  • wyrażenia dźwiękonaśladowcze

II ETAP: Od sylaby otwartej do pierwszego słowa:

  • sylaby otwarte
  • wyrazy nazywające prymarne
  • wyrazy emocjonalne (wykrzyknienia i wykrzykniki)
  • zaimek wskazujący [tu]


Zasób leksykalny i reguły gramatyczne – RZECZOWNIK
Wprowadzamy rzeczowniki prototypowe z poziomu podstawowego, zebrane wokół pól semantycznych:

  • Zabawki (lala, miś, auto, klocki + preferowane przez dziecko)
  • Osoby (mama, tata, rodzeństwo, wujek , ciocia, babcia, dziadek, pani, pani).
  • Jedzenie (to co dziecko je: zupa, bułka, jajko, chleb, jabłko, banan, ser)
  • Zwierzęta ( podstawowe)
  • Pojazdy
  • Ubrania (w zależności od pory roku jaka jest)
  • Części ciała (zaczynamy od głowy, a potem reszta ciała)
  • Dom (łazienka, kuchnia , pokój) + świat wokół domu (drzewo, słońce, ławka, deszcz, chmura, stolik).

Kolejność wprowadzania reguł odmiany rzeczownika jest następująca:

  1. Mianownik/Dopełniacz (Co jest? Czego nie ma? Kogo nie ma?)
  2. Biernik
  3. Miejscownik
  4. Narzędnik
  5. Celownik

Koniugacja – CZASOWNIK
Wychodzimy od czasowników prymarnych, w 3 os. lp. cz. teraźniejszy:

  • je, pije, śpi, bawi się, idzie, siedzi, leży, stoi;
  • ma, lubi, mówi, słucha, jedzie, myje się, daje, boli, gotuje, ubiera się.

Używamy w opozycjach:
idzie, siedzi, leży, np. :  idzie – stoi, siedzi – stoi, siedzi – leży

Czasownik stanowi centrum zdania. Schematy zdarzeń można opisywać przy pomocy najbardziej prototypowych czasowników. Zaczynamy od:

  • Schematu bycia: Kto?, co?, jaki? jest, nie ma, był
  • Schematu: wydarzenia: Co się dzieje? pada (śnieg, deszcz), spadło, wylało się
  • Schematu działania: Co robi? śpi, je, pije, stoi, leży, śpiewa, rysuje/maluje, czyta, pisze, myśli, myje, płacze, siedzi, kupuje, mówi, patrzy/ogląda, rzuca, bawi się
  • Schematu doznania: Co czuje? co widzi? boli, lubi, nie chce, kocha, słucha/słyszy
  • Schematu posiadania: Co ma? ma, nie ma
  • Schematu przemieszczania: Gdzie się porusza? idzie, jedzie, pływa, lata, biegnie, skacze
  • Schematu przekazywania: Co daje? daje

Wprowadzamy po kolei czasowniki:

  • cz. teraźniejszy 3 os. l.p. ;  (II i III ETAP)
  • cz. przeszły, 3 os. l.p., r. m/ r. ż (IV ETAP)
  • tryb rozkazujący  2 os. l.p. , l.mn. ? Masz!, Bierz!, Weź!, Macie! Bierzcie!, Weźcie! (IV ETAP)
  • cz. teraźniejszy, os. 1.i 2 (IV ETAP)
  • cz. przyszły (prosty i złożony), zaczynamy od 3 os. cz. złożonego ? np.: Będzie jadł
  • potem 1 i 2 os. jw.
  • cz. przeszły, 1 i 2 os.
  • tryby i strony ? bierna b. trudna i przypuszczająca ? b. trudna

Unikamy imiesłowów, nie wprowadzamy.

Prymarne pytania:

  • Kto co? Co robi? Gdzie?

Pozostałe pytania:

  • Kogo czego?
  • Kogo? Co? Jaki? Jaka? Jakie? Jak? Ile?
  • Dlaczego?
  • Z kim z czym?
  • Co robi? Co będzie robił? Co zrobi?
  • Komu czemu?

III ETAP: Od pierwszych słów do wypowiedzi wieloczłonowych:

  • wzrasta ilość czasowników
  • inne części mowy, głównie przymiotniki
  • wyrażenia dźwiękonaśladowcze zastępowane słownictwem używanym przez dorosłych
  • zdania; fleksja nominalna (D., B., l.p.)
  • fleksja werbalna (3.os. l.p. cz. teraźniejszy)

PRZYMIOTNIK
Wprowadzamy w parach opozycyjnych, według następującego wzoru:

  • dobry – niedobry
  • nowy – stary
  • grzeczny – niegrzeczny
  • chory – zdrowy
  • gorący – zimny
  • mały – duży
  • brudny – czysty
  • mokry – suchy
  • ładny – brzydki
  • gruby – chudy

IV ETAP: Od wypowiedzi wieloczłonowych do minimalnego zasobu leksykalnego:

  • liczebniki
  • przyimki
  • spójniki
  • zaimki
  • przysłówki
  • zdania; fleksja nominalna (Msc., N., C., l.poj. i l.mn.)
  • fleksja werbalna (cz. przeszły 3 os., l.poj.; formy os 1. i 2. w cz. teraźniejszym; tryb rozkazujący 2. os. l.poj.; l.mn.)

PRZYSŁÓWKI I ZAIMKI PRZYSŁOWNE

  • super, brawo
  • tak – nie
  • tam – tu
  • już – jeszcze
  • dobrze – źle
  • szybko – powoli
  • zimno – ciepło
  • ładnie – brzydko
  • cicho – głośno
  • wysoko – nisko
  • dużo – mało
  • teraz – potem 

Przysłówek jako określenie przymiotnika, rzeczownika, czy innego przysłówka pojawi się w języku dopiero po zakończeniu procesu programowania minimum leksykalnego i gramatycznego.

ZAIMEK
Najpierw wprowadzamy prymarne zaimki, których użycie programowane jest w początkach uczenia się kodu językowego: mój, on, ona, ja , ty. Dopiero potem po ich opanowaniu możliwe są pierwsze próby odmiany zaimków osobowych w zabawach (moje, twoje).  Im wyższy będzie poziom języka, tym łatwiej będzie dziecku poznawać i stosować kolejne zaimki.

PRZYIMEK
Wprowadzamy: do, w, na, z , pod, dla.

LICZEBNIK
Wprowadzamy liczebniki główne, od 1 ? 10 (ile?), potem porządkowe (która?, które?). Ważne jest pokazanie dziecku schematu przeliczania zbiorów w ciągu zautomatyzowanym, najpierw paradygmat od jeden do pięć, a potem od jeden do dziesięć.

SPÓJNIK
Najpierw wprowadzamy spójniki współrzędności (parataktyczne): i, a. A potem podrzędności (hipotaktyczne): bo.

BUDOWANIE TEKSTÓW NA ODPOWIEDNICH ETAPACH PROGRAMOWANIA JĘZYKA

Przykłady tekstów:

E

ALEK MÓWI E.

ALEK PŁACZE.

ALEK JEST SMUTNY, BO ALKA BOLI RĘKA.

MAMA JE LODY.

PANI JE LODY.

PANI JE DOBRE LODY.

PANI ELA JE DOBRE LODY.

PANI KUPIŁA LODY. TO LODY OWOCOWE. LODY SĄ DOBRE.