Autor: Kinga Turek, Joanna Sądel
Wprowadzenie
Etyka jest nauką o tym co moralne, formułuje zasady moralnego postępowania, reguluje postawy jednych ludzi wobec drugich (L. Zbiegień-Maciąg 1996, s.7). Szczególnym jej rodzajem jest etyka zawodowa, która stanowi zespół zasad i norm określających, jak z moralnego punktu widzenia powinni zachowywać się przedstawiciele danego zawodu (B. Nogajski, J. Śniadecki 2001, s.206). Obowiązek etycznego postępowania dotyczy każdego rodzaju pracy, w szczególności zaś nauczyciela i wychowawcy. W każdym systemie dydaktycznym, niezależnie od jego podstawowych założeń akcentuje się właśnie rolę nauczyciela: jako człowieka, organizatora procesu kształcenia i wychowania. Nie od dziś wiadomo, że rezultaty pracy w dużym stopniu zależą od jego predyspozycji i cech osobowościowych, nastawień, postaw, a także od zdobywanych przez niego kwalifikacji i umiejętności zawodowych (Cz. Kupisiewicz 2000, s.212). Pracy nauczyciela powinien więc przyświecać pewien kodeks etyczny, w którym odnajdziemy wymienione atrybuty. Taki kodeks stanowi fundament szeroko pojętej edukacji, bowiem odwołuje się do sumienności nauczyciela. Sumienny i odpowiedzialny „nauczyciel wnosi ze sobą do szkoły: własną. dyspozycję, umiejętności dydaktyczne i moralne, bogactwo osobowe, poziom idealizmu i identyfikacji ze środowiskiem. Wszystko to stanowi zbiór komponentów etycznych danego nauczyciela” (R. Bednarczyk 2008, s.6).
Rozwinięcie
Analiza literatury pozwala stwierdzić, że „kodeks etyczny to katalog standardów zachowań etycznych, określających sposób postępowania i zachowania, jest zbiorem zasad i wartości etycznych wyznaczających standardy postępowania” (J. Filek 2004, s.85).Zawód nauczyciela wymaga nie tylko wyższych studiów przygotowujących merytorycznie do pracy, ale również studiów pedagogicznych i psychologicznych, uczących tajemnic postępowania z młodymi ludźmi. Jak pisze I. Malorny „posiadanie kwalifikacji zawodowych jest niezbędne do wykonywania zawodu nauczyciela, aczkolwiek bez odpowiednich umiejętności interpersonalnych czy kompetencji społecznych jego rola będzie znacznie ograniczona”(I. Malorny 2010, s.121). Należy mieć zamiłowanie do zawodu nauczycielskiego, bo jest on powołaniem. Trzeba stanąć w prawdzie wobec życia, a szczególnie ucznia i trzeba udowodnić te idee przez własny przykład. Jest to posłannictwo z nadzieją na ukształtowanie młodego człowieka we właściwym stosunku do rodziny, otoczenia, ojczyzny, świata i do wartości, które oni posiadają. Każdy nauczyciel powinien mieć swój własny dekalog, który będzie starał się ze wszystkich sił przestrzegaćw pracy z młodzieżą.Jednakże A. Kamiński przestrzega, przed ich samowolnym ustalaniem, uchwalaniem, zarządzaniem. Wybitny pedagog pisał „Normy etyczne kształtuje tradycja zawodu, obyczaj, dzieła wybitnych reprezentantów zawodu.”(Kamiński 1971, s.2). Pamiętając o słowach przestrogi, chciałybyśmy podjąć wyzwanie i sformułować, z puntu widzenia pedagogiki teoretycznej, ale głównie praktycznej, zasady etyki nauczycielskiej, w tym głównie obowiązków i powinności moralnych nauczyciela wobec uczniów.
Zasada 1„Ucz dobrze! – kieruj się w działaniu pasją poznawczą”
„Nauczyciel, nosząc swoje chlubne miano w nawiązaniu do założonej przez Platona (…) pierwszej szkoły – Akademii Platońskiej (…), jest kontynuatorem pierwowzorów: pedagoga i systemu edukacyjnego, stworzonego przez wielkiego myśliciela i nauczyciela (Jeremus 2003, s.61).Działając w tym duchu, postaraj się podawać uczniom rzetelną wiedzę w sposób ciekawy, inspirujący do poszukiwań, badań i do samodzielnej pracy. Naukę przedmiotu koreluj z innymi dziedzinami wiedzy, powiązanymi z innowacyjnością i ciekawością nowinek technicznych. Naucz uczniów jak się uczyć, rozbudzaj aktywność przez zainteresowania i właściwą hierarchię wartości. Przede wszystkim sam bądź pasjonatem swojej dziedziny wiedzy, przez co miej nadzieję zarazić uczniów swym optymizmem pedagogicznym i nadzieją na osiągnięcie wielu sukcesów. Staraj się dostrzec indywidualność w uczniach, aby w miarę możliwości dotrzeć do ich indywidualnego życia psychicznego. Wzajemnie umiejcie przyznać się do błędów, analizujcie porażki, aby dojść do zwycięstwa. Szanuj swych uczniów przez sumienną pracę oraz wysokie wymagania (Chaberka 2009, s.98-99; Bednarska, Musiał 2012, s.13; Dittfeld 2006, s.47-48; Mastalski 2005, s.315-319; Piwoński 2007, s.19-20).
Nic nie przynosi lepszych rezultatów nauki jak działanie przepełnione pasją. „Pasja to dynamiczna koncentracja wszystkich sił: intelektu, woli, a nawet uczuć w dążeniu do wyznaczonego celu. Połączona z geniuszem, czy choćby talentem (…) nie może nie doprowadzić do wielkości: jest jej zapowiedzią i znakiem” (Stróżewski 2002, s. 296). Tak więc bez pasji nie ma wielkich odkryć i wielkich teorii w nauce.Podejmuj się głównie tych zadań, które będą interesujące z twojego punktu widzenia. Pasja poznawcza i upór człowieka powodują, że poszerzanie wiedzy jest samo w sobie satysfakcjonujące i nie musi służyć żadnym innym celom. To właśnie pasja naukowa powoduje u naukowców zdolność do wieloletniej pracy nad postawionym problemem. Jest źródłem motywacji, warunkiem długofalowej aktywności twórczej. Motywacja z kolei, mobilizuje kompetencje i umiejętności. Dzięki temu zapoczątkowuje się spontaniczna aktywność na poszukiwanie rozwiązań, informacji, na wyznaczanie sobie nowych zadań i celów. Praca z pasją, to praca przepełniona pozytywnymi uczuciami (Chmielewska-Banaszak 2007 ; A.Tokarz 1998, 121-134).
Zasada 2“Bądź profesjonalistą”
Kto zdobytą wiedzę pielęgnuje, a nową bez ustanku zdobywa, ten może być nauczycielem innych (Czyżewska-Madajewicz, Künstler, Tłumski 1976, s.23).Znaczący rozwój osobisty nie jest wynikiem zrywów, ale stabilnej, systematycznej, świadomej i rozłożonej na przestrzeni wielu lat pracy nad sobą. Bycie nauczycielem, wykładowcą obliguje do tego aby stale poszerzać własne kompetencje. Z racji szacunku dla uczniów, powinieneś być na bieżąco z osiągnięciami nauki, ciągle docierać do jej nowych zakamarków. Od nauczyciela, wykładowcy wymaga się bardzo dużo. Powinien być dobrym specjalistą w swojej dziedzinie wiedzy, wzbudzać w młodzieży zainteresowania, umiejętnie korzystać w pracy z ułatwień, jakie daje postęp naukowo – techniczny. Być animatorem różnych poczynań edukacyjno – kulturalnych. Mieć wyrobioną, otwartą postawę, prezentować właściwą osobowość, być życzliwym doradcą zarówno uczniów jak i rodziców. Zdaniem M. Rusieckiego, profesjonalizm nauczyciela umożliwia wykształcenie u uczniów samodzielności w myśleniu i działaniu. Ona natomiast „prowadzi do założenia fundamentu pod całożyciowy proces ich samokształcenia i samowychowania”(Rusiecki 2007, s.941). Stanowi ponadto jeden z najważniejszych celów edukacji, gdyż polega na budzeniu u wychowanków wiary we własne możliwości, wdrażania do pilności i systematyczności oraz rozwijania poczucia odpowiedzialności za kształt własnego życia. Konieczne jest więc dbanie o swój rozwój osobisty, o przyrost nowych kompetencji, by stanowić przykład dla młodzieży.„Wiedza zdobyta w trakcie studiów – pisze A. Pękala – ma być podstawą do dalszego rozwoju naukowego. W miarę nabywania doświadczenia nauczyciele muszą modyfikować swoje sądy i metody. Muszą mieć świadomość, że rozpoczynając pracę, będą uczyli przez długie lata. Dopiero takie spojrzenie pozwoli im zrozumieć konieczność ciągłego kształcenia i doskonalenia” (Szlufik, Pękala 2000, s.131).Jednakże żeby być ekspertem w danej dziedzinie, żeby móc swoją wiedzą służyć innym, trzeba więc co jakiś czas zatrzymywać się, aby odpocząć, zadbać o siebie i swoich najbliższych, aby ustawicznie kochać to co się robi i wykonywać swoje zadania właściwie i rzetelnie.
Pamiętaj, zdobytą wiedzę na studiach specjalistycznych nieustannie uzupełniaj, aby najlepiej jak potrafisz przekazywać ją uczniom. Bądź na bieżąco nie tylko z wiedzą ze swojego przedmiotu, ale również z innych przedmiotów, które z nim korelują. Musisz mieć świadomość, iż potrzebujesz wiedzy psychologicznej, filozoficznej i socjologicznej. Wzbogacaj warsztat pracy w zakresie umiejętności pedagogicznych. Postaraj się właściwie planować i organizować pracę indywidualną i zbiorową tak swoją, jak i powierzonych uczniów. Wzajemnie motywujcie się w kształceniu i samokształceniu, a nawet w postępach badawczych. Zachęcaj do nauki języków obcych, które są koniecznością w obecnym świecie. Staraj się, aby przekazywaną wiedzą, profesjonalizmem i przestrzeganymi zasadami moralnymi zasłużyć sobie na autorytet wśród młodzieży. Bądź dla powierzonej młodzieży przewodnikiem na drodze do celu i to przewodnikiem – pasjonatem, oddanym młodzieży. Chciej również być animatorem życia społeczno – kulturalnego w środowisku. Do tej pracy zachęcaj kolegów, innych pasjonatów, a także młodzież. Ukazuj piękno ziemi ojczystej i dbaj o środowisko naturalne (Komar 82, s.433; Szempruch 2011, s.196-197; Zalewska 2002, s.7).
Zasada 3“Bądź mądry”
Według Biblii mądrość to przede wszystkim trzeźwa ocena rzeczywistości oparta na wiedzy i zrozumieniu. To również umiejętność spożytkowania wiedzy do rozwiązywania problemów, unikania lub odwracania zagrożeń, osiągania pewnych celów albo udzielania innym rad w takich sprawach. Mądrość to umiejętność podejmowania właściwych decyzji oraz umiejętność właściwego postępowania. Polega ona także na zachowaniu w ludzkim życiu rozumnego środka, a unikaniu sytuacji skrajnych. Pozwala człowiekowi „utrzymywać się na swej drodze ku najwyższej wartości” (Szewczyk 1999, s.27). Człowiek mądry ma odwagę sprzeciwić się banalności i przeciętności. Ta cecha pozwala dobrze kierować swoim życiem. W literaturze podkreśla się, że mądrość nie utożsamia się z wiedzą, ale zakłada jej posiadanie. Zatem człowiek mądry to również ten, który jest zdolny do przekazywania swej mądrości. A na to musi umieć nie tylko mówić, lecz także słuchać i rozumieć. W zawodzie nauczyciela, wykładowcy ta cecha ma fundamentalne znaczenie. Można powiedzieć, że na niej opiera się jakość pracy. Mądrość nauczyciela przejawiająca się w umiejętności słuchania i rozumienia drugiej osoby przyczynia się do łatwego nawiązywania kontaktu i skutecznej komunikacji interpersonalnej pomiędzy uczniem i nauczycielem. Oznacza ona „zgranie się” nauczyciela i uczniów dzięki empatii, wielkiej życzliwości i bezinteresownemu poświęceniu (Sękowski 2000, s.99; Kałużna- Wielobób 2014, s.74-75).
Bardzo ważną zasadą w pracy dydaktycznej jest umiejętność prowadzenia dyskusji. Rozmowa z innymi może być natchnieniem i inspiracją do podejmowania rozmaitych inicjatyw, także pozwala zauważyć swoje błędy. Umiejętność porozumiewania się jest podstawą kontaktów międzyludzkich. Człowiek otwarty nie jest hermetycznie zamknięty w swoich poglądach. Dzięki rozmowie potrafi je modyfikować i rozszerzać swoje horyzonty. Uczy się ponadto przyjmować krytykę, ale jednocześnie uczy się ją wyrażać w konstruktywny sposób, co jest zadaniem bardzo trudnym. Człowiek otwarty na innych, to również osoba, która nie stwarza barier, ma się odwagę przyjść do niej ze swoimi rozterkami, z prośbą o poradę. Wykładowca i nauczyciel powinien być tak odbierany przez innych, jako mistrz, z którym można prawie o wszystkim porozmawiać. Jak pisze M. Rusiecki, właściwa komunikacja „daje szansę dogłębnego rozumienia i mówienia wspólnym językiem. Rośnie kapitał zaufania wobec nauczyciela umożliwiający pełniejsze ich otwarcie i obopólne budowanie mostów porozumienia, a nawet przyjaźni” (Rusiecki 2008, s. 289).
Zasada 4 “Bądź sprawiedliwy”
W literaturze naukowej można przeczytać, iż ważnym czynnikiem wpływającym na autorytet nauczyciela, jest nie tylko jego poziom intelektualno – moralny, ale również postawa twórcza. Ogromne znaczenie mają cechy osobiste nauczyciela, gdyż wpływają na ukształtowanie odpowiednich stosunków między nim a jego uczniami. Powodzenie pracy nauczyciela jest uzależnione od tego, czy jest on wobec uczniów sprawiedliwy, wymagający, a jednocześnie cierpliwy, wyrozumiały, serdeczny i przyjaźnie nastawiony. Z perspektywy czasu często uczniowie doceniają stawiane przez nauczycieli wymagania, którym młody człowiek próbuje sprostać, wyrabiając w sobie upór w dążeniu do celu. Gdy są one połączone z rzetelną oceną i atmosferą sprzyjającą pracy, dają poczucie satysfakcji z realizacji postawionych wymagań. Takie kierowanie kształceniem jest sztuką i do takiej postawy należy dążyć. Taka postawa jest odpowiedzialnym podejściem do swojego zawodu, odpowiedzialnie traktuje drugiego człowieka.
Postaraj się być sprawiedliwym i obiektywnym w ocenianiu uczniów za ich naukę, wkład pracy oraz indywidualną postawę wobec wykonywanego zadania. W pracy grupowej różnicuj oceny, gdyż wkład pracy nie zawsze pokrywa się z wynikami spełnionych zadań. Bądź konsekwentny w tym, iż ocena ucznia to nie tylko jego wiedza, ale również postawa wobec innych, uczciwość i indywidualny wkład pracy. Dokładaj starań, aby uczniowie sami a także wobec siebie dokonywali ocen oraz aby umieli właściwie przyjąć krytykę kolegów. Razem udzielajcie sobie pomocy i wsparcia w trudnych sytuacjach i działaniach (Chaberka 2009, s.294-295; Markiewicz 82, s.430; Mojek 2005, s.205-208; Pisarski 2007, s.21-22).
Zasada 5“Bądź życzliwy”
Stawiaj uczniom wysokie wymagania uwzględniając ich możliwości, a więc poziomując przekaz wiedzy. Czyń to z życzliwością, traktując uczniów jednakowo, a zarazem indywidualnie. Wspólnie pomagajcie sobie rozwiązywać problemy życiowe i osobiste poszczególnych uczniów, z serdecznością i dobrocią, a także stanowczością. Wyzwalaj w nich empatię, kreatywność i systematyczność. Zdecydowanie wymagaj dyscypliny, aby każdy wychowanek czuł się w szkole bezpiecznie. Bądź praktycznym partnerem, ale stanowczym i z poczuciem humoru. Uśmiech i dobre słowo sprawniej rozładowują napięcia niż złość i strofowanie. Respektuj jego poczucie własnej wartości, jego odrębność i indywidualizm. Pamiętaj, nigdy nie pobłażaj, nie schlebiaj, nie wyśmiewaj! Bądź jednakowo życzliwy dla wszystkich uczniów, bez wyjątku!
Umiejętność tworzenia pogodnego klimatu, budzenia ducha optymizmu, poczucia radości i humoru są bardzo trudnymi umiejętnościami dydaktycznymi, ale zarazem bardzo istotnymi. Rozładowują one przykre napięcia oraz integrują grupę (Gordon 2003, s.185; Rusiecki 2008, s.289). Staraj się zdobyć zaufanie uczniów przez zgodność pomiędzy myślami, słowami i własnym postępowaniem. Przyzwyczajaj uczniów do siebie, przez podmiotowy stosunek do nich, dialog, umiejętność przewodzenia, ale i podporządkowania się. Na początku pracy ustal z uczniami czego wymagasz od siebie i od innych. Staraj się uwypuklić wartości wnoszone przez poszczególnych uczniów z zachowaniem ich godności. Ustal i zaszczep zasady etycznego postępowania na dzień dzisiejszy i na przyszłość. Zarówno do pracy i samowychowania podchodź z optymizmem i nadzieją. Tylko w prawdzie i wspólnocie zbudujecie lepszą przyszłość (Kamiński 1971, s.3-4; Chaberka 2009, s.479-480; Śliwerski 97, s.6-7).
Zasada 6“Okazuj szacunek”
G. Mazurkiewicz zauważa, że przywództwo edukacyjne wiąże się z wyzwalaniem w innych zdolności do jak najlepszego wykonywania zadań, a jednocześnie z poczuciem sensowności, godności, szacunku dla innych i zadowolenia (Mazurkiewicz 2011, s.84).Edukacyjny przywódca ma więc nie tylko inspirować i wspierać, ale też dbać, by relacje pomiędzy nim a uczniami oparte były na współpracy. Ta zaś wymaga, by we wspólnej pracy zachować szacunek dla wzajemnej autonomii i różnorodności (Majewska – Opiełka 2010, s.64-72).
Szacunek polega na tym, iż podchodzimy z dystansem do odmiennych opinii innych, z którymi niekoniecznie się zgadzamy. Okazywanie tej cechy pozwala nam wysłuchać innych bez osądzania ich wyborów i podejmowanych przez nich decyzji. Szacunek wobec innych i ich przekonań jest jednym z najważniejszych filarów pracy nauczyciela. Wykładowca spotyka się z wieloma typami ludzi, powinien więc umieć patrzyć na ich wiedzę w oderwaniu od ich upodobań, sposobu postępowania. Takie zachowanie jest możliwe tylko wtedy, gdy okazujemy szacunek, czyli bierzemy pod uwagę odmienne zapatrywania drugiego człowieka (Jazukiewicz 1999; Paszkiewicz 2014).
Pracy nauczyciela powinna przyświecać zasada „buduj mosty zamiast murów”. Szanuj drugiego człowieka i odnoś się do niego z sercem i duszą. Zawiść zdaniem psychologów, to poczucie dyskomfortu, które powstaje wtedy, gdy dana jednostka obserwuje u innych cechy czy przedmioty, których jakość nie dorównuje poziomowi, który sama posiada. Jest to bardzo destruktywne uczucie, ponieważ zamiast koncentrować się na pozytywnych uczuciach, człowiek zaśmieca swój umysł złymi myślami. Trzeba tę ludzką ułomność zastąpić pozytywnymi emocjami i myśleniem. Właśnie zawiść powoduje, że często zamiast odnosić się do siebie z szacunkiem, w sposób przyjazny, ludzie są wobec siebie podli, bezwzględni, okrutni. Człowiek wartościowy i prawdziwie dobry nigdy świadomie nie stara się szkodzić drugiemu człowiekowi. Swoim postępowaniem udowadniaj to każdego dnia.
Zasada 7“Bądź uczciwy”
Uczciwość to wywiązywanie się z obowiązków moralnych, z danego słowa, to przestrzeganie przyjętych reguł moralnych (Stachewicz 2014, s.18). Wartość uczciwości stanowi fundament do budowania kultury sprzyjającej efektywnemu wprowadzaniu zmian. Zdaniem R.D. Putnama, „probierzem kapitału społecznego jest zasada uogólnionej wzajemności”(Putnam 2008, s.226), a „uogólniona wzajemność i uczciwość stanowią swoistego rodzaju „smar” istotnie ułatwiający funkcjonowanie machiny społecznej” (Putnam 2008, s.228).
W każdej instytucji, a w szczególności w szkole i kontakcie z młodzieżą uczciwość odgrywa kluczową rolę. Należy podkreślić, że uczciwość jest wspólnym elementem wszystkich religii świata, uniwersalną cnotą moralną świadomych społeczeństw, kanonem moralności (Ryan 1996, s.50). Uczniowie, którym nauczyciel przewodzi, muszą mu ufać i wierzyć nie tylko w jego uczciwość, ale także w to, że interesuje się on również nimi i ich aspiracjami. Pedagog musi uczciwie informować uczniów o ich postępach, sytuacji i postępować zgodnie ze swoimi myślami, czyli również mieć odwagę mówić o swoich racjach. W relacjach nauczyciel – uczeń odgrywa on bowiem rolę gwaranta zaufania (Koźmiński 2008, s.23). Jak pisał Arystoteles „jesteśmy bowiem skłonni łatwiej i szybciej wierzyć wszystkim ludziom uczciwym, a zwłaszcza w sprawach niejasnych i spornych. (…). Nieprawdą jest (…) że szlachetność mówiącego nie ma żadnego wpływu na siłę przekonywania. Wprost przeciwnie– można powiedzieć – charakter mówcy daje największą wiarygodność(jego słowom) (Arystoteles 1996, s.303). Jednak, aby być w oczach uczniów osobą uczciwą, koniecznie jest budowanie uczciwości od wewnątrz, czyli przede wszystkim nauczenie się myśleć szczerze. Nieoszukiwanie samego siebie to nie tylko śmiałe wyrażanie swoich poglądów, ale również rzetelne wykonywanie swoich obowiązków. Uczciwość oznacza również umiejętność dostrzeżenia własnych błędów, niedociągnięć, po to by właściwie modyfikować swoje zachowanie i postępowanie wobec siebie i innych.
Zasada 8“Bądź wytrwały i rzetelny”
W dzisiejszych czasach nauczyciel jako źródło wiedzy ma wielką konkurencję w postaci środków masowego przekazu. Powszechny upadek autorytetów nie służy wykonywaniu tego zawodu, dlatego nauczyciel musi być niezwykle wytrwały i rzetelny w przekazie do młodzieży (Kozakiewicz 1971, s.6).Jego rolę i „mistrzostwo osobiste” trafnie oddają słowa M.. Franciszkowskiej (2007, s. 285).: „Mistrzostwo osobiste osiąga się wykraczając poza kompetencje i umiejętności; jest to kształtowanie obiektywnej wizji rzeczywistości, rozwijanie cierpliwości, rozwój duchowy. Mistrzostwo osobiste nie jest stanem, ale procesem.. Ludzie o wysokim stopniu mistrzostwa osobistego są w ciągłym trybie nauki i tak naprawdę nigdy nie docierają do celu, nigdy nie przestają się uczyć” Wytrwale i rzetelnie wspomagaj młodzież w kształtowaniu jej planów i organizuj proces uczenia się uczniów.
Stare indiańskie przysłowie mówi „bądź wytrwały i bez przerwy potrząsaj drzewem, a zawsze z niego coś spadnie”. Niejednokrotnie w swoim życiu przekonujemy się, że w odnoszeniu zawodowych sukcesów towarzyszą rozterki i chwile zwątpienia. Nie od dziś wiadomo, że sukcesu nie można osiągnąć w jeden dzień. Jednakże jeden dzień to wystarczająco dużo aby zrezygnować i zaprzepaścić swoją szansę. Pamiętaj, aby twojej pracy stale towarzyszyła myśl „nie poddawaj się, zmieniaj sposób i próbuj dalej!” Bycie wytrwałym przypomina bieg w maratonie, nie wyścig na krótkich dystansach. Wytrwałość i rzetelność dotyczy również wypełniania swoich obowiązków. Solidna praca zawsze przynosi oczekiwane rezultaty, nie tylko osobiste, ale również społeczne, a tego między innymi oczekuje się od nauczycieli.
Zasada 9“Bądź odpowiedzialny i ucz odpowiedzialności”
„Zadanie, którego realizacji oczekuje się współcześnie od nauczyciela, można sprowadzić do trzech podstawowych wymogów: udostępniać prawdę, uczyć dobra, przygotowywać do twórczego i odpowiedzialnego bycia” (Najder-Stefaniak 2007, s.47). Ucz więc szacunku do pracy, odpowiedzialności, samorządności, innowacyjności, przedsiębiorczości, kulturalnej aktywności, krytycznej autorefleksji, znajomości technologii informacyjno – kulturalnej, właściwego stosunku do mediów i patriotyzmu. Z wizją przyszłości, z nadzieją i optymizmem, a zarazem z poszanowaniem systemu wartości etycznych i moralnych. Chciej, aby twoi uczniowie w przyszłości byli duchowo dojrzałymi, twórczymi i wewnętrznie wolnymi ludźmi. Wszystko to należy łączyć z realizmem dnia codziennego i z naszymi możliwościami (Banach 2000, s.7; Nikitorowicz 2000, s.166; Pilch95, s.3-5; Szempruch 2011, s.155-156; Szempruch 2013, s.285-290).
Zdaniem M. Rusieckiego traktując siebie odpowiedzialnie, chcąc spełnić oczekiwania społeczne wobec swojej osoby, nauczyciel żyje na co dzień pewnym programem, mającym na celu doskonalenie siebie (Rusiecki 2008 , s.294). Program ten zdaniem autora wyraża się w czterech kwestiach:
a) dostrzeżeniu u siebie jakiejś słabości,
b) uczynieniu konkretnego postanowienia, aby tej słabości się wyzbyć,
c) systematycznym wdrażaniu podjętego zobowiązania,
d) kontroli osiągniętego wyniku połączonej z ewentualną powtórką tego samego działania, jeśli efekt okaże się niezadowalający
Nauczyciel stosuje powyższy program doskonalenia siebie, bowiem podjęcie pracy pedagogicznej czyni go odpowiedzialnym za rozwój i wychowanie dorastających. Ponosi on odpowiedzialność przed całym społeczeństwem, które powierzyło mu zadanie kształtowania młodzieży. Zdaniem A. Tchorzewskiego warunkami odpowiedzialnej postawy nauczyciela jest jego kompetencja moralna, (która zależy od samokontroli, zdyscyplinowania i konsekwencji), indywidualne rozumienie troski o dziecko (z którą wiąże się akceptacja wychowanka jako osoby) oraz ustawiczne odkrywanie wraz z uczniem nieuświadomionych wartości (Tchorzewski 1997, s. 48-50). Przestrzegaj więc tych warunków, aby odpowiedzialnie wypełniać swoje powołanie.
Zasada 10“Współpracuj!”
Współpraca, jak pisze M. Łobocki (2007, s.177), oznacza „współdziałanie między nauczycielami i rodzicami, zmierzające do urzeczywistnienia określonych celów, w tym zwłaszcza podejmowania wspólnych decyzji i konkretnych działań.” Pedagog wyznaczył i podał warunki właściwej współpracy między obojgiem środowisk. Najważniejszym z nich są partnerskie relacje, które łączą i scalają nauczycieli i rodziców. To także podejmowanie razem decyzji dotyczących ucznia. Wyznaczanie wspólnych celów w jego edukacji i wychowaniu. To zaufanie, którym rodzic obdarza nauczyciela. Obopólna odpowiedzialność za przebieg nauczania, gdzie ważna jest wspólna komunikacja, informowanie o mocnych i słabych stronach ucznia, postępach i trudnościach w nauce. Rodzic powinien być zaangażowany w edukację dziecka. Nauczyciele jako specjaliści w danej dziedzinie wiedzy są kompetentnymi osobami w zakresie porad i wskazówek dla rodziców oraz innych osób z najbliższego otoczenia. Posiadają wiedzę i umiejętności odpowiadania na pytania rodziców, dotyczące rozwoju ich dziecka. Rodzic powinien wyrażać swoje opinie na temat dziecka, dzielić się swoimi niepokojami i wątpliwościami, pytać o rady. Specjaliści udzielają wsparcia rodzicom oraz podejmują się konkretnych działań w trudnych dla rodzica sytuacjach. Współpraca jest poszukiwaniem rozwiązań wobec problemów z którymi boryka się rodzina. Zatem, podejmuj współpracę z rodzicami, organizacjami oraz ludźmi, którym leży na sercu dobro młodzieży. Respektuj pierwotne prawo rodziców do wychowania. Staraj się poznać warunki w jakich żyją wychowankowie, oraz atmosferę panującą w ich rodzinie. O ile zaistnieje potrzeba pomocy rodzinie, poucz o prawach tak dziecka jak i rodziny (Łobocki 1985, s.11-32; Łobocki 2007, s.175-178; Bednarska, Musiał 2012, s.181-194).
Szkoła powinna zabiegać o dzieci, poprzez docenienie ogromnej roli rodziców, przy współpracy z nimi na partnerskich zasadach. O partnerstwie edukacyjnym w szkole pisze również J. Szempruch. Autorka wyjaśnia pojęcie partnerstwa, to „równa relacja i wzajemny wpływ, jaki wywierają na siebie poszczególne środowiska życia i edukacji ucznia, jest kategorią interdyscyplinarną i ideą organizującą współpracę różnych podmiotów edukacyjnych: nauczycieli, uczniów, ich rodziców i społeczność lokalną” (Szempruch 2011, s.213).Istotnym elementem wspólnego działania pedagogicznego jest dialog pomiędzy zainteresowanymi środowiskami. Powinien być on stałym członem w ich wzajemnej współpracy edukacyjnej. Zwraca uwagę na właściwy rozwój relacji pomiędzy nauczycielami a uczniami, w oparciu o szereg istotnych zasad. Należą do nich wzajemne zaufanie, uzupełnianie się, akceptacja, lojalność, jedność działania, dzielenie się ważnymi informacjami. Podjęcie aktywnej, systematycznej i partnerskiej współpracy w oparciu o pozytywną motywację, z zastosowaniem różnorakich form działań (Szempruch2012, s.210-218).
Pamiętaj, aby być dyskretnym w pracy. Staraj się pomóc każdemu dziecku odstającemu od poziomu nauki szkolnej lub nie umiejącemu dostosować się do dyscypliny szkolnej. W razie problemów poproś o pomoc rodziców, rodzinę, kolegów z pracy, dyrekcję, lekarza, poradnie lub inne organizacje współpracujące ze szkołą dla dobra dzieci. Wszelkie wyniki badań, diagnozy lekarskie i psychologiczne przechowuj i udostępniaj tylko kompetentnym osobom.
Podsumowanie
Wykonywanie zawodu nauczyciela ma charakter powołania. Praca nauczyciela powinna służyć drugiemu człowiekowi. Stąd tak ważna jest świadomość etyki zawodowej przez samych nauczycieli. Dotyczy ona jego postaw, kultury, osobistej odpowiedzialności, wrażliwości, samokrytycyzmu, uczciwości, hierarchii wartości, światopoglądu, wiedzy i kompetencji. W dzisiejszym świecie nauczycielowi stawia się wysokie wymagania. Powinien być on wzorem dla swoich wychowanków. Dodatkowo nauczyciel ponosi odpowiedzialność za ucznia, za jego rozwój i dobro, i w konsekwencji za jego dojrzałość. Nauczyciel musi też mieć świadomość przeobrażeń dokonujących się w świecie, a które dotyczą też szkoły. Współczesna szkoła nie jest już tylko miejscem i źródłem wiedzy, w którą wyposaża się ucznia. Stanowi jedno z ogniw procesu dydaktycznego, staje się miejscem stwarzania możliwości do wyzwalania ludzkiego potencjału (Tchorzewski 1992, s.107). W procesie tym nauczyciel pełni znaczącą rolę. Uczeń wraz z nauczycielem odkrywa, poznaje, uczy się i realizuje pewien proces rozwoju. Niezwykle trafnie ujął to M. Rusiecki pisząc, że „nauczyciel i uczeń – jak turyści spotykają się na ścieżce wysokogórskiej – (…). Obaj otwarli się na wielkość. Towarzyszą im ambitne aspiracje. Pokochali trud i wysiłek. Są zdeterminowani trwać na obranej drodze”(Rusiecki 2008, s. 289). Właściwe postępowanie nauczyciela stwarza fundamenty dysponowania wszystkimi potencjalnymi umiejętnościami i celującego zdania egzaminów – nie tylko szkolnych, jakie w przyszłości proponuje życie. Jednakże najważniejszą zasadą w postępowaniu z uczniami, o której nie może zapomnieć nauczyciel, jest poszanowanie ich godności i podmiotowe traktowanie każdego ucznia. Nauczyciela, który szanuje swoich uczniów, dobrze wykonuje swoją pracę w myśl etosu nauczycielskiego, nie dotknie zniechęcenie i wypalenie zawodowe. Będzie skoncentrowany na tym co najważniejsze, oddany uczniom i swojej pracy.
Bibliografia
Arystoteles (1996), Dzieła wszystkie, Etyka Eudemejska, Księga VII, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Banach Cz. (2000), Etyka i kultura pedagogiczna nauczyciela i szkoły, „Edukacja”, nr 2(70).
Bednarczyk R. (2008), Wstęp do etyki. Zamyślenie nad etyką zawodu nauczyciela, „Katecheta”, nr 1.
Bednarska M., Musiał E. (2012), O nauczycielu. Podręcznik do pedeutologii, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT.
Chaberka M. (2009), Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, Kraków: Wyd. św. Stanisława BM, Dom Wydawniczy Rafael, Wyd. AA.
Chmielewska-Banaszak D. (2007), Psychospołeczne determinanty karier naukowych. W: K.M. Słomczyński (red.): Kariera i sukces. Analizy socjologiczne, Zielona Góra – Warszawa:Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Czyżewska-Madajewicz K., Künstler M., Tłumski Z. (1976), Dialogi konfucjańskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Dittfeld B. (2006), Dziecko z trudnościami w uczeniu się, „Nowa Szkoła”, nr 2.
Filek J. (red.) (2004), Etyczne aspekty działalności samorządu terytorialnego, Kraków: MSAP AE Kraków.
Franciszkowska M.A. (2007), Współpraca nauczyciela z rodzicami. W: E.I. Laska (red.). Nauczyciel między tradycją a współczesnością, Rzeszów:Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Gordon T. (2003), Wychowanie bez porażek. Rozwiązywanie konfliktów między rodzicami a dziećmi, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Jazukiewicz I. (1999), Autorytet nauczyciela, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Jeremus A. (2003), Nowoczesny wizerunek nauczyciela akademickiego. W: K. Jankowski, B. Sitarska, C. Tkaczuk (red.), Nauczyciel akademicki jako ogniwo jakości kształcenia, Siedlce: Akademia Podlaska. Kałużna – Wielobób A. (2014), Psychologiczne koncepcje mądrości, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, nr 68(4).
Kamiński A. (1971), Nauczycielskie normy etyczne, „Nowa Szkoła”, nr 10.
Komar W. (1982), Problemy postawy badawczej nauczyciela a potrzeby praktyki pedagogicznej, „Życie Szkoły „, nr 10.
Kowalczyk S. (1990), Zarys filozofii człowieka, Sandomierz: Wyd. Diecezjalne.
Kozakiewicz M. (1971), Z problemów etyki zawodowej nauczyciela. W: A. Sarapata (red.), Etyka zawodów, Warszawa:Książka i Wiedza.
Koźmiński A.K., Jemielniak D. (2008), Zarządzanie od podstaw, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Kupisiewicz Cz. (2000), Dydaktyka ogólna, Warszawa: Graf-Punkt.
Łobocki M. (1985), Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, Warszawa: Wyd. Nasza Księgarnia.
Łobocki M. (2007), W trosce o wychowanie w szkole, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Majewska – Opiełka I. (2010), Wychowanie do szczęścia, Poznań: Rebis.
Malorny I. (2010), Wizerunek współczesnego nauczyciela – implikacje praktyczne jakości kształcenia w zawodzie. W: M. Kulesza, M. Kafar (red.), W obliczu nowych wyzwań. Dylematy młodej kadry akademickiej, Łódź: Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego.
Markiewicz A. (1982), Niektóre problemy etyczne zawodu nauczycielskiego w szkole średniej, „Życie Szkoły”, nr 10.
Mastalski J. (2005), Nauczyciel. W: A. Zwoliński (red.), Jan Paweł II, Encyklopedia Nauczania Społecznego, Radom: PWE POLWEN.
Mazurkiewicz G. (2011), Przywództwo edukacyjne. Odpowiedzialne zarządzanie edukacją wobec wyzwań współczesności, Kraków: Wyd.Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Mojek S. (2005), Formacja moralna. W: J. Nagórny i K. Jeżyna (red.), Jan Paweł II Encyklopedia Nauczania Moralnego, Radom: PWE POLWEN.
Najder-Stefaniak K. (2007), O powinności nauczyciela.Wprowadzenie do refleksji etycznej, Warszawa: SGGW.
Nikitorowicz J. (2000), Tolerancja i odpowiedzialność nauczyciela, „Kwartalnik Pedagogiczny”, nr 1-2(175-176).
Nogajski B., Śniadecki J. (2001), Etyka zarządzania przedsiębiorstwem, Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego.
Paszkiewicz A.(2014), Skuteczna praca wychowawcza nauczyciela z uczniami, Warszawa:Difin.
Pilch T. (1995), Rozważania wokół etyki zawodu nauczyciela – wychowawcy, „Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze”, nr 3.
Pisarski M. (2007), Wybieraj: etyka osobowości czy charakteru?, „Edukacja i Dialog”, nr 2 (185).
Piwoński Z. (2007), Czy nauczycielowi jest potrzebny kodeks etyczny?, „Edukacja i Dialog”, nr 2(185).
Putnam R. D. (2008), Samotna gra w kręgle. Upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne
Rusiecki M. (2007), Umiejętności nauczyciela. W: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Warszawa: Wyd. Akademickie „Żak”, t. 6.
Rusiecki M. (2008), Etos zawodu nauczyciela, „Kieleckie Studia Teologiczne”, nr 7.
Ryan L.V. (1996), Wyzwania moralne w czasach transformacji gospodarczej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” , vol. 58, nr 1.
Sękowski A. (2000), Osiągnięcia uczniów zdolnych, Lublin: Towarzystwo naukowe KUL.
Stachewicz K. (2014), Aksjologia prawdy i uczciwości. Krótkie wprowadzenie w problematykę. W: R. Wiśniewski (red.) Prawda i uczciwość w życiu publicznym, Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
Stróżewski W. (2002), O wielkości. Szkic z filozofii człowieka, Kraków: Wyd. Znak.
Szempruch J. (2011), Nauczyciel w warunkach zmiany społecznej i edukacyjnej, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Szempruch J. (2013), Pedeutologia, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Szewczyk K. (1999), Wychować człowieka mądrego. Zarys etyki nauczycielskiej, Warszawa: PWN.
Szlufik W., Pękala A. (red.) (2000), Dziecko i sztuka, Częstochowa: Wyd. Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Śliwerski B. (1997), Co z etyką nauczycieli?, „Nowa Szkoła”, nr 5.
Tchorzewski A. (1992), O niektórych zasadach życia społecznego jako wyznacznikach procesu edukacji. W: J. Górniewicz (red.), Stare i nowe dylematy teorii wychowania, Toruń: Wyd. Adam Marszałek.
Tchorzewski A.(1997), Odpowiedzialność jako wskaźnik postawy moralnej nauczyciela, „Zeszyty Nauk. WSP w Bydgoszczy, Studia Pedagogiczne” z. 30.
Tokarz A. (1998), Motywacja hubrystyczna i poznawcza jako dominanty systemu motywacji do pracy naukowej, „Przegląd Psychologiczny”, 1998, t. 4.
Zalewska B. (2002), Nauczycielski pęd do wiedzy, „Edukacja i Dialog”, nr 8(141).
Zbiegień-Maciąg J. (1996), Etyka w zarządzaniu, Warszawa: Wyd. CIM.