Ćwiczenia języka, warg i podniebienia przygotowują dziecko do prawidłowego mówienia. Gimnastyka aparatu mowy jest istotnym krokiem w celu osiągnięcia tej ważnej sprawności. Można ją prowadzić w formie zabawy.
Dzieci mają naturalną skłonność do wielokrotnego powtarzania ulubionych zabaw, stąd jeśli potraktujemy ćwiczenie jako zabawę, będzie ono dla dziecka autentyczną przyjemnością. Rola dorosłego polega na pokazaniu poprawnie wykonanego ćwiczenia i zachęcaniu dziecka do pracy przez chwalenie za podejmowany wysiłek, choćby efekty nie były od razu widoczne.
Powtarzajmy proste ćwiczenia przechodząc do coraz trudniejszych. Sprawmy, aby dziecko odczuwało radość i zadowolenie. Niech będzie to czas dobrej zabawy. Nie krytykujmy, ani nie zmuszajmy do ćwiczeń. Czas trwania i liczbę powtórzeń należy dostosować do indywidualnych potrzeb oraz możliwości dziecka.
Na początku można wykonywać ćwiczenia z dzieckiem przed lustrem, a kiedy potrafi już wykonać z autokontrolą słuchową, wówczas wskazane jest wykorzystywać każdą nadarzająca się okazję: spacer do parku, jazdę samochodem, drogę do przedszkola i na zakupy, zabawy w kąpieli.
Zapraszam do zabawy:)
Naturalna gimnastyka narządów mownych dziecka:
- kiedy dziecko ziewa nie gań go (to przecież naturalne zachowanie), lepiej poproś, aby ziewnęło jeszcze kilka razy, zasłaniając usta – nadaj temat takiej zabawie (senny lew);
- gdy na talerzu został ulubiony sos lub rozpuszczony lód – pozwólmy dziecku wylizać go językiem. To ćwiczenie, choć jest mało eleganckie, za to bardzo skutecznie gimnastykuje środkową część języka;
- jeśli dziecko dostało lizaka zaproponuj, aby lizało go unosząc czubek języka ku górze;
- po śniadaniu lub kolacji posmarujmy dziecku wargi miodem, kremem czekoladowym i poproś, aby zlizało je dokładnie – nadaj tej zabawie temat, np. zaproponuj zabawę w misia Puchatka, który odbiera nagrodę za swoje zwycięstwo;
- przy porannym i wieczornym myciu zębów zaproponuj dziecku zliczanie zębów czubkiem języka lub witanie się z nimi w ten sposób, aby czubek języka dotknął każdego zęba osobno;
- korzystając z okazji wspólnego z dzieckiem rysowania, sprawdź czy dziecko potrafi narysować kółko (językiem dookoła warg) lub kreseczki (od jednego do drugiego kącika ust);
- żucie pokarmów to też ćwiczenie aparatu artykulacyjnego.
Przykładowe, dokładniejsze ćwiczenia, w trakcie których warto aranżować zabawy, by aktywizować dziecko do ich wykonywania:
- warg:
- cmokać, parskać wargami (wprawiać je w drgania);
- wysuwać wargi do przodu, tak jak przy gwizdaniu a następnie rozciągać, jak do uśmiechu;
- ssać naprzemiennie wargi;
- nadymać jednocześnie oba policzki przy zwartych wargach, również na zmianę lewy i prawy;
- wciągać policzki do jamy ustnej (policzki ściśle przylegają do łuków zębowych)
- zagryzać jedną wargę drugą;
- przy zwartych szczękach i wargach przesuwać kąciki ust: w prawo, w lewo,
- przy zamkniętych szczękach unosić wargę górną (widoczne są tylko zęby górne), a następnie opuszczać wargę dolną (widoczne są tylko zęby dolne);
- wymawiać na przemian „a” – „o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie górnej i dolnej wargi.
- języka:
- wysuwać język za jamę ustną, na dół, na boki, do góry;
- wysuwać język naprzemiennie – wąski i szeroki; na początku ruchy wolne, potem coraz szybsze;
- unosić język za wargę dolną, następnie górną;
- oblizywać wargę wysmarowaną np.: dżemem lub czekoladą;
- unosić język do wewnętrznej strony wargi najpierw dolnej, potem górnej;
- zlizywać np.: dżem lub czekoladę z wewnętrznej strony wargi górnej;
- unosić język do zębów najpierw dolnych, potem górnych;
- liczyć czubkiem języka zęby górne najpierw od zewnętrznej, następnie od wewnętrznej strony;
- wykonywać najpierw wolne, potem coraz szybsze ruchy na boki, w górę i w dół językiem w powietrzu – jak wąż, następnie stopniowo cofać język w głąb jamy ustnej;
- wolno, a następnie coraz szybciej masować czubkiem języka zęby, następnie wałek dziąsłowy, podniebienie;
- cofanie szerokiego języka wzdłuż podniebienia (brzegi języka dotykają zębów trzonowych);
- naśladować ssanie cukierka czubkiem języka;
- klaskanie językiem, mlaskanie;
- naśladować grę na trąbce;
- naśladować parskanie konia;
- naśladować warkot motoru;
- ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie:
- wywołanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej;
- płukanie gardła ciepłą wodą (to ćwiczenie pomaga uzyskać dźwięki „k” i „g”);
- chrapanie na wdechu i wydechu;
- głębokie oddychanie przez usta przy zatkanym nosie;
- wymawianie połączeń głosek tylnojęzykowych zwartych „k” i „g” z samogłoskami np.: ga, go, ge, gu, gi, gą, gę… i to samo z głoską „k”: ka, ko, ke, ku, ki…;
- wypowiadanie sylab: „ak, ok, uk, ek, yk, ik ąk, ęk, aga, ogo, ugu, eke, ygy, iki, ago, ęgę”.
- ćwiczenia oddechowe:
- pozycja wyjściowa (siad na krześle, ręce oparte na kolanach)
- ruch (wdech z uniesieniem rąk przodem w górę)
- pozycja końcowa (wydech z równoczesnym skłonem tułowia w przód)
Wdech nosem (usta zamknięte) i wydech ustami (chuchanie lub wymawianie jakiejś głoski: „ssss…”, „tsss…”, „ffff…”).
Inne przykłady:
- dmuchanie na płomień świecy, na wiatraczek;
- dmuchanie na gorącą zupę;
- dmuchanie na pianę podczas kąpieli, na zabawki pływające po wodzie;
- dmuchanie na piłkę pingpongową lub zwitki waty;
- dmuchanie na piłkę pingpongową lub kulę z waty zaczepioną na nitce;
- dmuchanie przez rurkę do szklanki z wodą, do miski na umieszczone tam lekkie przedmioty (piłki pingpongowe, kawałki styropianu, papierowe statki);
- chuchanie na dłonie, na szybę;
- nadmuchiwanie balonów i gumowych zabawek, materaca, itp.;
- śpiewanie;
- chuchanie na zmarznięte dłonie;
- puszczanie baniek mydlanych;
- granie na trąbce, flecie, harmonijce, gwizdku;
- dmuchanie na papier, małe autka, chustę;
- zdmuchiwanie domku z kart;
- rozdmuchiwanie przez słomkę na kartonie rzadkiej farby akwareli lub kolorowego tuszu;
- odliczenie na jednym wydechu
- powtarzanie zdań na jednym wydechu (krótkie, potem coraz dłuższe).
Ćwiczenia oddechowe można prowadzić w różnych pozycjach: na siedząco, w pozycji stojącej lub leżącej na plecach i na brzuchu. Pamiętajmy, że dla młodszych dzieci najciekawszą formą będą wszelkiego typu zabawy.
Bibliografia:
Skorek E.M., Reranie. Profilaktyka, diagnoza, korekcja, IMPULS, Kraków 2001
Styczek I., Logopedia, Warszawa 1979
propozycje własne