Praca metodą 18 struktur wyrazowych polega na praktycznym poznawaniu przez dzieci z trudnościami w kształtowaniu się umiejętności czytania i pisania różnorodnych wyrazów uporządkowanych w 18 zestawach ćwiczeń.
Kolejność poznawania wyrazów podporządkowana została zasadzie stopniowania trudności, a więc przechodzenia od wyrazów najłatwiejszych do najtrudniejszych. Każdy zestaw ćwiczeń zawiera wyrazy o określonej budowie oraz wyrazy wcześniej poznane.
Charakterystyka metody 18 struktur wyrazowych
Metoda ta opiera się na analizie sylabowo – głoskowej wyrazów w powiązaniu z ich budową literową. Nie uwzględnia struktury gramatycznej lub słowotwórczej wyrazów.
Celem metody jest nauczenie automatycznego nazywania kształtów fonogramów (kombinacji liter) oraz rozwijanie zdolności umieszczania ich w słowie w odpowiedniej kolejności. Plan graficzny (obraz, schemat), zgodny z zapisem ortograficznym, a nie dźwiękowy stanowi podstawę doboru wyrazów do ćwiczeń.
Elementem różnicującym wyrazy zamieszczone w ćwiczeniach poświęconych słowom o określonej strukturze są sylaby. W kolejnych etapach pracy zmienia się zarówno ich budowa, jak i liczby. Wyróżnienie sylaby stanowi podstawę proponowanej metody, tak samo ważną przy czytaniu i pisaniu. Sylabizowanie przy czytaniu prowadzi do jego płynności, eliminuje głoskowanie, gwarantuje poprawne czytanie całościowe. Wypowiadanie sylab w trakcie pisania zmniejsza prawdopodobieństwo popełniania błędów (w tym „gubienia” liter w wyrazach).
Aby dziecko miało jasny obraz tego, jak zbudowane są konkretne wyrazy, posługujemy się kolorami powszechnie stosowanymi nie tylko w terapii pedagogicznej:
- kolor czerwony – przypisujemy literom odpowiadającym samogłoskom;
- kolor czarny – spółgłoskom;
- kolor zielony – sylabie.
Tymi trzema kolorami konsekwentnie posługujemy się przez cały czas ćwiczeń. Wprowadzenie koloru w celu wyodrębnienia kolejnych sylab w wyrazie, ułatwia zarówno czytanie, jak i pisanie. Kolor ogranicza pewną całość, którą należy przeczytać, zapamiętać i napisać.
Metoda składa się z 18 części, do których odpowiednio przypisane są zeszyty ćwiczeń oraz książka:
Część 1. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu, np.: bu-ty.
Część 2. Wyrazy wielosylabowe o schemacie zapisu każdej dwusylaby i zróżnicowanej ich liczbie, np.: lo-ko-mo-ty-wa.
Część 3. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu, np.: kot.
Część 4. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu, np.: re-bus.
Część 5. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu, np.: buł-ka.
Część 6. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu, np.: Ber-lin.
Część 7. Wyrazy wielosylabowe składające się z różnej liczby sylab o schemacie zapisu, np.: wyw-rot-ka.
Część 8. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu, np.: jest.
Część 9. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu, np.: dwa.
Część 10. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu, np.: kra-ta.
Część 11. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu, np.: mły-nek.
Część 12. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu, np.: staw.
Część 13. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu, np.: słom-ka.
Część 14. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu, np.: kras-nal.
Część 15. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu, np.: sklep.
Część 16. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu, np.: kleks.
Część 17. Wyrazy o zróżnicowanej strukturze literowej, zawierające spółgłoski miękkie, np.: ko-biał-ka.
Część 18. Wyrazy składające się z różnej liczby sylab o zróżnicowanej (niejednolitej) budowie.
Umiejętności czytania i pisania w tej metodzie ćwiczone są jednocześnie, na tym samym materiale słownym. Kształcenie umiejętności czytania i pisania w proponowanych ćwiczeniach opiera się również na jednoczesnym uaktywnieniu analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno – ruchowego. Ucząc dziecko posługiwania się sylabą przy pisaniu – czytaniu, angażując jednocześnie trzy analizatory dążymy do wyrabiania coraz większej poprawności tych czynności.
Zastosowanie metody 18 struktur wyrazowych
Omawiana metoda przydatna jest:
- na etapie przechodzenia do ćwiczeń na materiale literowym, mającym na celu nauczenie dziecka techniki czytania i pisania;
- do pracy z dziećmi, które w ogóle nie czytają (ich czytanie – to zniekształcone głoskowanie bez dokonywania syntezy i bez rozumienia treści słowa) i nie piszą (pisanie – to bezsensowne „zlepki” literowe);
- do pracy z dziećmi, które opanowały technikę czytania i pisania na niezadawalającym poziomie;
- w pracy z dziećmi mającymi trudności o charakterze dyslektycznym lub dysortograficznym, także przy sprzężeniu z dysgrafią, ale również w przypadkach występowania wszystkich form zaburzeń jednocześnie.
Zatem metodę tę można stosować w pracy z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu o charakterze dyslektycznym, dysortograficznym lub dysgraficznym, na dowolnym etapie zaawansowania dziecka w opanowaniu tych technik i niezależnie od rodzaju zaburzeń funkcji percepcyjno – motorycznych, leżących u ich podłoża.
Metoda ta uwzględnia jednoczesne wprowadzenie liter pisanych i drukowanych.
Techniki pracy stosowane w 18 zestawach ćwiczeń
Do zestawu ćwiczeń należą:
- graficzny schemat budowy wyrazów;
- suwaki;
- wprawki;
- łańcuchy sylabowo – wyrazowe;
- słuchowe i wzrokowe różnicowanie słów dźwiękowo i graficznie podobnych;
- słuchowe i wzrokowe wersje ćwiczenia: Co kryje się w tym wyrazie?;
- tworzenie nowych wyrazów o aktualnie omawianej strukturze z wybranych liter lub sylab wyrazów ilustrowanych na obrazkach;
- rozsypanki wyrazowo – zdaniowe;
- zagadki;
- czytanie zdań złożonych z wyrazów o znanej strukturze sylabowo -literowej na materiale drukowanym oraz pisanie ich z pamięci;
- pisanie zdań ze słuchu.
Bibliografia:
Kujawa E., Kurzyna M., Metoda 18 struktur wyrazowych w pracy z dziećmi z trudnościami w czytaniu i pisaniu, Warszawa 1994.